Charakterystyka tetracyklin stosowanych w medycynie weterynaryjnej

Dystrybucja

Tetracykliny są łatwo dystrybuowane do wielu tkanek organizmu, co uwarunkowane jest w dużej mierze ich właściwościami fizykochemicznymi. Omawiane substancje są bardziej lipofilne niż np. antybiotyki β-laktamowe i aminoglikozydy, dlatego po dostaniu się do krwiobiegu przenikają bariery błonowe, osiągając stężenia terapeutyczne nawet w trudno dostępnych miejscach (płyn mózgowo-rdzeniowy i ciecz wodnista oka). Dodatkowo o swobodzie przenikania omawianych leków przez bariery błonowe świadczy fakt, że osiągają one wysokie stężenia w erytrocytach i granulocytach (56, 57). Z białkami krwi (albuminami, globulinami i lipoproteinami) oraz wapniem tetracykliny łączą się w różnym stopniu, co zależne jest od gatunku zwierzęcia i rodzaju tetracykliny. Oksytetracyklina wiąże się z białkami w 18-75%, chlorotetracyklina w 41-80%, a tetracyklina – w 20-80%. Najsilniej z białkami krwi wiąże się doksycyklina (80-95%), co wpływa między innymi na dłuższy czas pozostawania tego leku w organizmie.

O dobrym przenikaniu tetracyklin do różnych tkanek świadczy wysoka wartość parametru farmakokinetycznego, jakim jest objętość dystrybucji (tab. 2, s. 14). Wartość omawianego parametru kształtuje się na poziomie 0,23-1,4 l/kg dla chlorotetracykliny, 0,17-4,5 l/kg dla tetracykliny i 0,8-5,18 l/kg dla oksytetracykliny. W badaniach przeprowadzonych na żółwiach morskich parametr ten dla oksytetracykliny osiągnął wartość ponad 18 l/kg (58), co prawdopodobnie ma związek z dużą masą kostną u tego gatunku zwierząt. Ponadto wykazano, że stężenie tego antybiotyku w płucach cieląt wzrasta w przypadku infekcji, co wyjaśnia skuteczność oksytetracykliny w leczeniu zapaleń płuc na tle infekcyjnym u bydła (59).

Doksycyklina, z uwagi na znaczną lipofilność, również charakteryzuje się wysoką wartością V_d, wynoszącą 0,33-4,1 l/kg (tab. 2). Potwierdzeniem wysokiej zdolności przenikania tetracyklin przez bariery biologiczne jest obecność omawianych leków w tkankach i produktach pochodzenia zwierzęcego przeznaczonych do spożycia przez ludzi, takich jak mleko i jaja (27, 28, 60). Z uwagi na powyższe tetracykliny charakteryzują się stosunkowo długim okresem karencji, a doksycyklina wykrywana jest nawet w bardzo odizolowanych narządach, takich jak oko i mózg, oraz w ślinie, łzach i płynie mózgowo-rdzeniowym, gdzie osiąga stężenia terapeutyczne.

Metabolizm/biotransformacja

Tetracykliny są niestabilne i ulegają rozkładowi pod wpływem temperatury, światła oraz w środowisku kwaśnym i zasadowym. Mimo dużej podatności na różne czynniki zewnętrzne tetracykliny w organizmie zwierząt ulegają procesom biotransformacji w bardzo ograniczonym stopniu lub w ogóle nie są metabolizowane (61-63). W wyniku metabolizmu powstają głównie epi- i izo-pochodne tetracyklin (62).

Wydalanie

Z racji bardzo ograniczonego metabolizmu tetracykliny są usuwane z organizmu głównie w postaci niezmienionej. Największy udział w procesie eliminacji tetracyklin z organizmu ma wydalanie przez nerki i z kałem, przy czym, w zależności od zastosowanej tetracykliny i gatunku zwierzęcia, większa część leku może być wydalana z kałem lub z moczem. Tetracykliny po wchłonięciu w znacznej części trafiają ponownie do światła jelit wraz z żółcią (krążenie wątrobowo-jelitowe), w której mogą osiągać nawet kilkunastokrotnie wyższe stężenia niż w osoczu (30, 41, 64). O tempie usuwania tetracyklin z organizmu świadczy m.in. wartość takich parametrów, jak klirens całkowity oraz biologiczny okres półtrwania leku w fazie eliminacji (tab. 2). Wartości tych parametrów wskazują, że tetracykliny po podaniu parenteralnym u zwierząt mogą być stosowane jedno- lub dwukrotnie w ciągu doby. Na czas eliminacji mają również wpływ takie czynniki jak: gatunek zwierzęcia, dawka, droga podania i właściwości fizykochemiczne substancji czynnej.

Należy mieć na uwadze fakt, że oksytetracyklina (jako jedyna dostępna w preparatach iniekcyjnych), z uwagi na wydalanie z moczem w drodze filtracji kłębuszkowej, powinna być ostrożnie stosowana u pacjentów z upośledzoną pracą nerek, u których dochodzi do wydłużenia okresu półtrwania leku. Z kolei doksycyklina wydalana jest głównie z kałem, dlatego nie kumuluje się u pacjentów z niewydolnością nerek.