Charakterystyka tetracyklin stosowanych w medycynie weterynaryjnej

Zastosowanie kliniczne

Tetracykliny są antybiotykami o szerokim spektrum działania, dzięki czemu znalazły zastosowanie w profilaktyce oraz zwalczaniu wielu chorób infekcyjnych (miejscowych i systemowych). Leki te stosuje się u zwierząt gospodarskich i towarzyszących, pszczół i ryb. O znaczeniu tych antybiotyków (głównie oksytetracykliny i doksycykliny) świadczy duża liczba preparatów dostępnych na rynku (tab. 3).

Tetracykliny stosowane u ssaków (parenteralnie lub per os) stosowane są w terapii: aktynobacylozy, nokardiozy, leptospirozy, enterotoksemii, chorób bakteryjnych przenoszonych przez kleszcze (anaplazmoza, borelioza, erlichioza, tularemia), ropni, zakażeń szpary międzyracicowej, stanów zapalnych jelit, górnych i dolnych dróg oddechowych, dróg rodnych i gruczołu mlekowego, żył pępowinowych, otrzewnej, stawów, skóry i tkanek miękkich, rogówki i spojówki. Doksycyklina (jako lek dodatkowy) może być również stosowana w chorobach wywołanych bądź wikłanych przez Staphylococcus aureus oporny na standardową terapię (65).

Tetracykliny podawane w karmie lub wodzie do picia znalazły szerokie zastosowanie w terapii chorób u drobiu oraz ptaków ozdobnych. Leki te stosuje się z powodzeniem w chowie wielkostadnym drobiu grzebiącego oraz ptaków blaszkodziobych w przypadku takich chorób jak: kolibakterioza, pastereloza, ornitobakterioza, mykoplazmoza, chlamydofiloza, streptokokoza, różyca, bordeteloza, kampylobakterioza, pseudotuberkuloza i heksamitoza (65).

Omawiane leki znalazły również zastosowanie w zwalczaniu zgnilca u pszczół. Z kolei w akwakulturze wodnej stosowane są w przypadku furunkulozy, pseudomonadozy (wywoływanej przez Pseudomonas fluorescens i Pseudomonas putida), streptokokozy, choroby wrzodowej (erytrodermatozy), choroby zimnej wody/choroby tuskawkowej (wywoływanej przez Flavobacterium columnare). Tetracykliny stosuje się również w leczeniu gaffkemii u homarów (65).

Istnieją również doniesienia na temat stosowania tetracyklin w terapii chorób o podłożu nieinfekcyjnym, takich jak: dermatozy (66, 67), sarkoidoza (68), mięsak Kaposiego (69), reumatoidalne zapalenie stawów (70), sklerodermia (71), nowotwory (72), zapalenia przyzębia (73) i choroby układu sercowo-naczyniowego (21). Obiecujące wyniki badań uzyskane w tym zakresie wskazują, że tetracykliny mogą mieć zastosowanie kliniczne nie tylko jako leki przeciwbakteryjne.

Interakcje

Tetracykliny łatwo tworzą kompleksy z jonami metali występującymi w wodzie, pokarmie i równocześnie stosowanymi w innych preparatach (np. zobojętniającymi sok żołądkowy) (8, 11). Poza tworzeniem kompleksów z jonami metali tetracykliny charakteryzują się znacznym powinowactwem do substancji o charakterze anionów (np. fosforanów, cytrynianów i salicylanów), biopolimerów (np. białek krwi, lipoprotein, globulin, rybosomów) oraz innych związków (np. mocznika, kreatyniny i aminokwasów) (3, 5).

Zdolność wiązania się tetracyklin z wieloma kationami metali była zaobserwowana wkrótce po odkryciu tych substancji (74). Wykazano, że antybiotyki te wiążą się z jonami żelaza, wapnia, magnezu, manganu, cynku, glinu, miedzi, kobaltu, niklu, cyrkonu, rtęci, bizmutu, toru, strontu, baru, berylu, technetu, wanadu i palladu (74-76). Jednakże z klinicznego punktu widzenia najważniejsze są interakcje zachodzące z żelaza, wapnia, magnezu, manganu, cynku, glinu, miedzi i kobaltu (77). Zdolność do tworzenia związków kompleksowych omawianych substancji zależy przede wszystkim od rodzaju leku i jonu, warunków środowiska (np. pH), w których dochodzi do wiązania się substratów, a także obecności innych substancji (74-76). Jony metali (głównie dwu- i trójwartościowe) mogą reagować z kilkoma grupami funkcyjnymi cząsteczki tetracyklin (5, 77). W wyniku takich interakcji powstaje kompleks tetracyklina-metal, który w pewnych warunkach wpływa korzystnie, a w innych niekorzystnie na procesy farmakodynamiczne i farmakokinetyczne (77-79).

Uważa się, że powstawanie kompleksów tetracyklina-metal w obrębie przewodu pokarmowego prowadzi do obniżenia biodostępności tych leków. Dostępne są również doniesienia (80), że powstałe niewchłanialne chelaty (np. w obrębie przewodu pokarmowego) są niestabilne w kwaśnym pH. W badaniach na prosiętach wykazano wyższe stężenie chlorotetracykliny w osoczu po podaniu leku łącznie z kwasem askorbinowym i wapniem niż po podaniu tylko z wapniem (33). Również Novák-Pékli i wsp. (80) wykazali mniejszą stabilność kompleksów oksytetracykliny i doksycykliny z jonami cynku, wapnia i magnezu w obecności kwasu askorbinowego. Własne dane niepublikowane wskazują, że rozpuszczenie oksytetracykliny w wodzie zawierającej jony wapnia i magnezu w górnej granicy dopuszczalnej normy nie wpływa istotnie na wchłanianie tego leku u kurcząt brojlerów.

Z punktu widzenia farmakodynamiki duże powinowactwo tetracyklin do kationów dwuwartościowych, szczególnie wapnia i magnezu, jest bardzo korzystne. Właściwość ta umożliwia łatwiejsze przenikanie leku do wnętrza komórki drobnoustroju oraz wiązanie z rybosomami (77-79). Wyżej wspomniana cecha ułatwia również dystrybucję tetracyklin do tkanek bogatych w wapń, np. kości.

Wpływ pokarmu na procesy farmakokinetyczne, którym podlegają tetracykliny, jest znaczny, o czym świadczą doświadczenia przeprowadzane zarówno na ludziach, jak i zwierzętach (30, 34). Negatywne oddziaływanie na procesy wchłaniania tetracyklin z przewodu pokarmowego jest szczególnie silnie zaznaczone w przypadku pokarmów zawierających duże stężenia jonów wapnia (np. w produktach mlecznych) oraz żelaza (81). Dlatego obecność pokarmu może w sposób niepożądany zmieniać farmakokinetykę tetracyklin, co może prowadzić do obniżenia skuteczności farmakoterapii z zastosowaniem tych leków.