Inwazyjne aspekty biegunek u cieląt. Część I – biegunki wczesnego okresu odchowu

Patogeneza inwazji

W przebiegu obu inwazji dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej jelit cienkich. Patogeneza inwazji jest procesem złożonym, obejmującym zarówno działanie pasożyta, jak i odpowiedź immunologiczną żywiciela. W przypadku inwazji Cryptosporidium następują: redukcja liczby komórek nabłonkowych, zanik kosmków jelitowych oraz przerost krypt. W obrębie błony śluzowej występują nacieczenia komórek zapalnych. Skutkuje to zmniejszoną resorpcją i zwiększoną sekrecją. Inwazja przyczynia się do wystąpienia lokalnych ognisk martwicowych w obrębie śluzówki jelita (45). W inwazji Giardia obserwuje się charakterystyczne zmiany strukturalne w obrębie śluzówki jelit cienkich.

Znamienne jest skrócenie długości kosmków jelitowych, co rzutuje na możliwości trawienia i przyswajania pokarmu. Stwierdza się także znaczące zwiększenie produkcji śluzu. W przypadku obu inwazji istotny wpływ na przebieg parazytozy ma czynnik autoimmunologiczny wynikający z nacieków zapalnych w obrębie błony śluzowej. Dodatkowo, ograniczenie w sekrecji enzymów skutkuje zaburzeniami czynności przewodu pokarmowego obejmującymi trawienie oraz wchłanianie. Zaburzeniu ulega motoryka jelit. Ograniczenie wchłaniania dotyczy wszystkich niezbędnych substancji odżywczych, a szczególnie witamin. Ten niedobór ma wpływ na stan całego organizmu. Niestrawiony i niewchłonięty pokarm zalega w jelicie, dodatkowo drażniąc błonę śluzową dalszych odcinków jelit. Konsekwencją są wyniszczające biegunki, szczególnie niebezpieczne dla młodych osobników. Długotrwała inwazja prowadzi do przewlekłych stanów zapalnych jelit, a przy giardiozie dodatkowo dróg żółciowych i przewodu trzustki (9, 15, 19, 45).

Obraz kliniczny

Przebieg obu inwazji jest uzależniony od wielu czynników, w tym od: stanu wrażliwości żywicieli, gatunku i szczepu pasożytów oraz dawki inwazyjnej. Ważnym czynnikiem ryzyka są także współistniejące zakażenia bakteryjne lub wirusowe. Najbardziej wrażliwymi żywicielami są zwierzęta z niedojrzałym układem odpornościowym. U takich cieląt największym zagrożeniem jest kryptosporydioza. Cielęta już w dwa dni po zarażeniu są apatyczne, wykazują brak łaknienia, występuje u nich osmotyczna wodnista biegunka, często ze śluzem, a niekiedy także z domieszką krwi. Taki przebieg prowadzi szybko do odwodnienia zarażonego organizmu, wystąpienia kwasicy metabolicznej i bez leczenia objawowego może zakończyć się śmiercią zwierzęcia. Śmiertelność cieląt w przebiegu nieleczonej kryptosporydiozy jest zależna od wieku, w którym wystąpiło zachorowanie i oceniana jest średnio na poziomie 25% (15).

Nasilenie objawów zależne jest od wieku cieląt i obniża się wraz z kolejnymi tygodniami życia. U zwierząt starszych (powyżej 2. miesiąca życia) inwazje C. parvum są najczęściej bezobjawowe, tak jak inwazje innych gatunków: C. ryanae i C. bovis, typowego dla cieląt starszych. Także C. andersoni kolonizujący komórki nabłonka trawieńca, stwierdzany u dorosłego bydła, przebiega bezbiegunkowo. Zmiany w obrębie trawieńca i jelit cienkich zaburzają procesy trawienia i wchłaniania. Inwazje te znacząco wpływają na produkcyjność zwierząt w postaci zmniejszonych przyrostów masy ciała lub spadku mleczności, generując straty ekonomiczne.

Giardioza jest inwazją kolejnego okresu odchowu cieląt. Pomimo tego, że zagraża cielętom od pierwszych dni życia, to w praktyce szczyt zarażeń obserwuje się od 2. miesiąca życia. Objawy kliniczne i siewstwo cyst obserwuje się po okresie występowania zagrożenia kryptosporydiozą. Objawy biegunkowe mają nieco inny obraz. Kał zawiera dużą ilość śluzu, cielęta wykazują brak łaknienia i postępujące wychudzenie. Przedziałem granicznym dla giardiozy jest 100. dzień życia cieląt, po którym z uwagi na dojrzałość układu immunologicznego kliniczny przebieg inwazji obserwujemy rzadko (9, 12, 16, 19, 40, 41).

Diagnostyka

Podstawową metodą diagnostyczną kryptosporydiozy i giardiozy jest badanie bezpośrednie próbki świeżego kału pod mikroskopem. Z uwagi na bardzo małe rozmiary oocyst skuteczne rozpoznanie kryptosporydiozy polega wyłącznie na badaniu barwionego rozmazu kału pod powiększeniem 100x (preparaty barwimy z użyciem fuksyny karbolowej metodą Heinego lub zmodyfikowaną metodą Ziehla-Neelsena). Możliwe jest także zastosowanie metod fluorescencji dla uwidocznienia oocyst. W przypadku Giardia spp. zalecana jest metoda flotacji z użyciem płynów o dużym ciężarze właściwym (nasycony roztwór NaCl z sacharozą lub ZnCl₂ lub ZnSO₄). W przebiegu badania możemy zauważyć zdeformowane cysty, co należy uwzględnić w analizie obrazu.

Cyst można poszukiwać także w osadzie, stosując metodę dekantacji. W tym przypadku nie zauważymy deformacji cyst. Z powodu nieregularnego wydalania cyst w kale, w celu zwiększenia czułości badań, opisaną procedurę powtarzamy przez kilka kolejnych dni. Szybszą możliwość diagnostyki dają nam testy serologiczne wykrywające antygeny obecne w badanej próbce. Mogą być one wykonywane w warunkach laboratoryjnych, jak i terenowych w postaci testów paskowych lub kasetkowych. Należy jednak wybrać właściwy test do szacunkowego występowania danego gatunku pierwotniaka.

Wspomniane wyżej testy opierają się na chromatograficznej metodzie immunologicznej do jakościowego wykrywania antygenu Cryptosporidium lub Giardia. Zalety tych testów stanowią: szybkość wykonania, wysoka czułość oraz wysoka specyficzność dochodząca do 99%. Inne możliwości diagnostyczne dają metody molekularne (oparte o technikę PCR). Poza identyfikacją gatunku na podstawie jego genotypu oraz szczepu, w oparciu o analizę subgenotypu, umożliwiają śledzenie dróg transmisji pasożyta oraz identyfikację źródła zarażenia. Są to jednak badania możliwe do wykonania jedynie w specjalistycznych ośrodkach badawczych i naukowych (15, 17, 18, 45).