Agresja niejedno ma imię

„Ten pies jest agresywny”, „mój kot zachowuje się agresywnie” – to bardzo często słyszane stwierdzenia. Do lecznic weterynaryjnych trafiają pogryzione psy czy koty, czasem zwierzęta są przyprowadzane na obserwację w kierunku wścieklizny po ataku na człowieka. Nierzadko zdarzają się pacjenci, których przyjmuje się tylko po założeniu im kagańca lub sobie rękawic spawalniczych.

Jedna z obowiązujących w psychologii definicji agresji brzmi: „zachowanie ukierunkowane i intencjonalne na zewnątrz lub do wewnątrz, mające na celu spowodowanie szkody fizycznej lub psychicznej”. Ten opis nie pasuje jednak do tego, co zwykliśmy uważać za zachowanie agresywne u zwierząt. W powszechnym mniemaniu przejawem agresji u psa jest np. warczenie, a przecież warczeniem pies nie wyrządza krzywdy fizycznej ani psychicznej. Z kolei gdy pies gryzie w obronie, jego intencją jest ochronienie siebie, a nie krzywdzenie innych.

Joël Dehasse proponuje objąć terminem „agresja” „zachowanie, którego konsekwencją lub oczywistym celem jest naruszenie integralności fizycznej (i/lub psychicznej) albo ograniczenie wolności drugiego osobnika” (1). Zgodnie z tą definicją agresją możemy nazwać nie tylko pogryzienie, ale i grożenie, zmuszanie do przyjęcia określonej pozycji lub utrzymania dystansu.

Klasyfikacja zachowań agresywnych

Zachowania agresywne można sklasyfikować wg różnych kryteriów, np. kontekstu (rywalizacja, obrona, zachowania łowcze) czy emocjonalnej motywacji wewnętrznej (rozdrażnienie, strach). Dehasse (1) podaje podział typów agresji łączący w sobie różne kryteria:

1. agresja ofensywna (w tym: konkurencyjna – o zasoby, zaborcza, zachowania łowcze),
2. agresja obronna (w tym: dystansująca, z rozdrażnienia i bólu, ze strachu, w obronie terytorium, macierzyńska – w obronie szczeniąt).

Jednocześnie Dehasse przyznaje, że taki podział powoduje niespójność klasyfikacji i nie podejmuje się rozwiązania tego problemu.

Prof. Peter Neville (2) przyjmuje z kolei podział zachowań agresywnych ze względu na formę:

1. agresja ofensywna (fizyczny atak jednego zwierzęcia na drugie);
2. agresja defensywna (rzeczywisty atak lub tylko zachowania grożące, na które składają się gesty i pozy komunikujące: „zostaw mnie w spokoju albo zaatakuję”);
3. zachowania drapieżcze (zwierzę jednego gatunku atakuje osobnika innego gatunku w celu upolowania i zjedzenia).

Zachowania ofensywne i defensywne różnią się od drapieżczych wyższym stopniem pobudzenia autonomicznego układu nerwowego.

Wg Vicky Halls u kotów można wyróżnić agresję aktywną (gryzienie, drapanie, przyjmowanie pozycji świadczącej o gotowości do ataku) oraz pasywną (wpatrywanie się, blokowanie przejść, blokowanie dostępu do kuwety, domaganie się dostępu do opiekuna, znaczenie moczem) (5).

W praktyce przydaje się również podział agresji w zależności od ofiary.

Agresja może być skierowana przeciwko:

• ludziom;
• zwierzętom tego samego gatunku;
• innym zwierzętom;
• poruszającym się obiektom (np. samochody, rowery).