Program rehabilitacyjny dla pacjenta leżącego

Planując program rehabilitacyjny dla pacjenta leżącego, należy pamiętać zarówno o pierwotnej przyczynie immobilizacji, jak i o konsekwencjach takiego stanu. Program powinien zawierać zatem dwie części: pierwszą – ukierunkowaną na źródło problemu – oraz drugą – rehabilitacyjno-pielęgnacyjną.

Celem drugiej części rehabilitacji jest zapobieganie różnorodnym powikłaniom związanym z przedłużonym unieruchomieniem lub ograniczeniem ruchu. Stosujemy zarówno metody kinezyterapeutyczne, jak i zabiegi fizykalne oraz masaż. W zakres opieki nad pacjentem leżącym wchodzą również czynności pielęgnacyjne: mycie, toaleta uszkodzeń skóry.

W konsekwencji przedłużającego się unieruchomienia dochodzi do szeregu patologicznych zmian. Powstawanie przykurczów mięśni i tkanek okołostawowych zależy od pierwotnej przyczyny unieruchomienia (urazu, stanu zapalnego, zaburzeń neurologicznych), jak również od czynników takich jak pozycja, w jakiej znajdują się kończyny (ponieważ niefizjologiczne ułożenie kończyn sprzyja skracaniu włókien mięśniowych) oraz zdolności regeneracyjnych tkanek i zmian troficznych, jakim ulegają. Przewlekła immobilizacja sprzyja wystąpieniu obrzęków, które również zwiększają ryzyko pojawienia się przykurczów. W rezultacie dochodzi do ograniczenia zakresu ruchu w stawach. Jednocześnie, na skutek nieobciążania kończyn i braku lub ograniczenia aktywnego ruchu w stawach, pogarsza się kondycja chrząstek stawowych, osłabieniu i atrofii ulegają mięśnie. Brak stymulacji receptorów proprioceptywnych skutkuje zaburzeniami czucia głębokiego i w efekcie upośledzeniem równowagi i koordynacji ruchowej. Aby minimalizować nasilenie wystąpienia tych zjawisk, możemy stosować metody kinezyterapeutyczne takie jak: ćwiczenia bierne, ćwiczenia rozciągające, pionizacja i zmiana pozycji oraz – wobec braku przeciwwskazań – niektóre ćwiczenia aktywne.

Ćwiczenia bierne

Mają na celu poprawę odżywienia chrząstek stawowych, zmniejszenie ryzyka wystąpienia przykurczów torebek stawowych, stymulację receptorów proprioceptywnych, usprawnienie krążenia krwi i limfy. Wykonujemy je dla wszystkich dostępnych stawów we właściwych dla nich zakresach ruchu, nie zapominając o ślizgu między kośćmi nadgarstka oraz między kośćmi stępu. Wykonujemy początkowo po 10, docelowo po 15-20 powtórzeń dla każdego z zakresów ruchu, po 3-4 razy dziennie.

Jedną z podstawowych metod wykonywania ćwiczeń rozciągających jest rozciąganie statyczne. Doprowadzamy ruch do maksimum zakresu i przytrzymujemy w tej pozycji przez 10-15 sekund, następnie nieznacznie pogłębiamy i przytrzymujemy przez kolejne 10-15 sekund, po czym powoli odpuszczamy. Zaczynamy od wykonywania 5-6 powtórzeń 3-4 razy dziennie i stopniowo zwiększamy tę liczbę do 20 powtórzeń. Należy pamiętać, że każde ćwiczenie rozciągające wykonujemy po uprzednim przygotowaniu (rozgrzaniu mięśni i okolicy stawów, masażu), nigdy „na zimno”. Poszczególne manipulacje wykonujemy powoli, bez energicznego, pulsacyjnego pogłębiania, ponieważ paradoksalnie może to doprowadzić do zwiększenia napięcia mięśni.

Bardzo istotnymi elementami opieki nad pacjentem leżącym są pionizacja i regularna zmiana pozycji. Pionizacja stanowi stymulację propriocepcji oraz element profilaktyki zaburzeń ze strony układu oddechowego (zaburzenia oddechu prowadzące do niedodmy, zalegania wydzieliny w drogach oddechowych, zapalenia płuc). Pionizację wykonujemy co 4 godziny, posiłkując się temblakami, uprzężami i szelkami rehabilitacyjnymi oraz innego typu podwieszkami. Jeśli stan pacjenta na to pozwala, można skorzystać także z odpowiedniej piłki rehabilitacyjnej. W czasie wykonywania pionizacji zwracamy baczną uwagę na prawidłowe ustawienie kończyn na podłożu. Czas ćwiczenia dostosowujemy do stanu pacjenta i wydłużamy stopniowo, średnio do około 10-15 minut. Następnie zmieniamy pozycję, w jakiej ułożone jest zwierzę.

Regularna zmiana pozycji jest jedną z podstawowych czynności wykonywanych w celu uniknięcia odleżyn oraz powikłań ze strony układu oddechowego. Sprowadza się do ułożenia pacjenta po zakończonej pionizacji na drugim boku lub ewentualnie w pozycji mostkowej. W ten sposób, co 4 godziny zmieniając punkty podparcia ciała, ograniczamy ryzyko lokalnego niedokrwienia skóry. Ta istotna i – jak się wydaje – prosta czynność często stanowi pewne wyzwanie, ponieważ wielu pacjentów zdolnych do samodzielnej zmiany pozycji wyraźnie preferuje leżenie na jednym boku i po zmianie uparcie układają się w pozycji mostkowej, próbując wrócić do pierwotnego ułożenia.