Żywienie w chorobach nerek i układu moczowego

Potas

Stężenie potasu we krwi jest regulowane przez nerki, przewód pokarmowy, a także dokomórkowy transport tego pierwiastka, który podlega regulacji hormonalnej oraz ze strony układu współczulnego. Choroby układu moczowego mogą mieć znaczny wpływ na jego stężenie w surowicy, ponieważ to właśnie nerki odpowiadają za wydalanie 90% spożytego potasu. Przy ich nieprawidłowym funkcjonowaniu zwiększa się ilość potasu wydalanego przez przewód pokarmowy. Gospodarka potasowa jest także związana z jonami wodorowymi. Generalnie kwasicy towarzyszy hiperkaliemia, a zasadowicy hipokaliemia. Jest to znaczące w przypadku naszych pacjentów, dlatego warto regularnie monitorować poziom tego pierwiastka i dobrać odpowiednią dietę. Zazwyczaj diety nerkowe, zarówno dla psów, jak i kotów, zawierają 1,4-2,6 g potasu na 1000 kcal.

Hipokaliemia jest stanem niebezpiecznym, który może spowodować u pacjentów: osłabienie siły i napięcia mięśni, poliurię, polidypsję, zaparcia oraz zaburzenia zagęszczania moczu, torbiele i odmiedniczkowe zapalenie nerek. Gdy hipokaliemia nie ustępuje mimo zastosowania odpowiedniej diety, można wdrożyć suplementację glukonianem potasu lub cytrynianem potasu. Natomiast jeśli stężenie potasu u pacjenta jest za wysokie, należy wybrać dietę, która zawiera go mniej, lub rozważyć przygotowanie posiłków w domu (3, 5, 8, 10).

Potas a hiperkaliemia i hipokaliemia u zwierząt z CKD

U psów z CKD, szczególnie tych, które otrzymują leki wpływające na układ renina – angiotensyna – aldosteron, często występuje hiperkaliemia, czyli stan, w którym stężenie potasu przekracza 5,6 mmol/l. Może być ona także spowodowana ostrym uszkodzeniem nerek lub niedrożnością dróg moczowych. Nie należy jednak zakładać, że zawsze się ona pojawi, ponieważ możliwe jest także rozwinięcie się hipokaliemii. U kotów natomiast najczęściej obserwuje się hipokaliemię – spadek stężenia potasu poniżej 4,1 mmol/l. Do wyregulowania gospodarki potasu w organizmie należy podejść indywidualnie w przypadku każdego pacjenta po odpowiednich badaniach krwi.

Sód

Sód w organizmie ma wpływ na: regulację ciśnienia osmotycznego płynów ustrojowych, przewodnictwo nerwowe, kurczliwość mięśni oraz gospodarkę kwasowo-zasadową. Jego podwyższone stężenie może skutkować jego zatrzymaniem w organizmie, a w konsekwencji:

• zwiększoną ilością płynu zewnątrzkomórkowego,
• obrzękami,
• ogólnoustrojowym nadciśnieniem tętniczym,
• progresją białkomoczu.

Nie należy jednak nadmiernie go ograniczać w diecie, ponieważ badania na szczurach, psach i kotach wykazały, że może skutkować to aktywacją osi renina – angiotensyna – aldosteron, a następnie kaliurezą. U pacjentów z chorobami nerek ma to ogromny wpływ na dalsze funkcjonowanie ich organizmu, dlatego poziom sodu należy odpowiednio wyregulować i wybierać karmy dostosowane do ich indywidualnych potrzeb w oparciu o wytyczne AAFCO. Zawartość tego pierwiastka w terapeutycznych dietach nerkowych wynosi 0,4-1,2 g/1000 kcal w przypadku psów oraz 0,5-1 g/1000 kcal w przypadku kotów (3, 5, 8, 10).

Kwasy Omega-3

Kwasy eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA), które można znaleźć w oleju z ryb, działają ochronnie na nerki psów oraz kotów, a w dodatku zwiększają zainteresowanie zwierząt pokarmem, ponieważ poprawiają jego smak, co jest szczególnie ważne przy schorzeniach układu moczowego, które często przebiegają z niechęcią do jedzenia. Literatura podaje, że psy, u których podczas eksperymentów wywołano choroby nerek, a następnie podawano karmę z wysoką dawką oleju z ryb, miały zmniejszone parametry, tj. ilość białka w moczu i kreatyniny. Dodatkowe korzystne skutki stosowania kwasów Omega-3 to:

• zmniejszenie stanów zapalnych,
• obniżenie ogólnoustrojowego ciśnienia tętniczego,
• regulacja poziomu lipidów w organizmie.

Zarówno w przypadku kotów, jak i psów z przewlekłą niewydolnościa nerek rekomendowana dawka kwasu EPA wynosi 40 mg/kg m.c. oraz 25 mg/kg m.c. dla kwasu DHA. Kwasy Omega-3 najczęściej są dodawane do terapeutycznych karm nerkowych w wystarczającej ilości, dlatego dodatkowa suplementacja z zewnątrz nie jest potrzebna (3, 5, 8).

Przeciwutleniacze

Brak jest niestety bezpośrednich badań, które mogłyby udowodnić, że te substancje wyraźnie pomagają weterynaryjnym pacjentom z chorobami układu moczowego. W przypadku ludzi uszkodzenia białek, lipidów i nici DNA przez wolne rodniki może spowodować pogorszenie stanu pacjentów z chorobami nerek i układu moczowego. Taka zależność najprawdopodobniej występuje też u zwierząt, dlatego do ich diety warto włączyć przeciwutleniacze takie jak:

• witamina E,
• witamina C,
• tauryna,
• karotenoidy,
• flawonole,
• koenzym q10.

Koenzym q10 to rozpuszczalny w tłuszczach związek chemiczny z grupy chinonów, który jest ważnym czynnikiem w metabolizmie mitochondriów oraz antyoksydantem. U ludzkich pacjentów z chorobami nerek jego stężenie w osoczu często jest obniżone, jednak w przypadku zwierząt nie zostało to zbadane (3, 5).

Witaminy z grupy B

Witaminy z tej grupy odgrywają istotną rolę w wielu procesach metabolicznych. Poza witaminą B₁₂ nie są one magazynowane w organizmie, a ponadto w przypadku pacjentów z chorobami układu moczowego ze względu na zwiększoną ich utratę przy wielomoczu warto je suplementować, choć nie ma badań, które bezpośrednio to sugerują (8). Tab. 1 przedstawia zawartość niektórych składników w karmach terapeutycznych oraz ich minimalne wartości wyznaczone przez AAFCO (3).