Tandem lekarz weterynarii – behawiorysta – wybór czy konieczność?

Tu potrzeba psychologa

Diagnostyka w gabinecie weterynaryjnym zawsze powinna zaczynać się od wykluczenia przyczyn somatycznych, a postawienie rozpoznania zaburzenia wynikającego wyłącznie z powodów behawioralnych ma miejsce dopiero po eliminacji przyczyn organicznych (1, 6).

Również diagnoza zaburzenia natury psychologicznej nie jest łatwa i krótka. W tab. 1 przedstawiono nieliczne przykłady potencjalnych przyczyn somatycznych i behawioralnych w przypadkach najczęstszych zaburzeń zachowania zgłaszanych u psów i kotów. Często jednak zaburzenia medyczne współistnieją z tymi behawioralnymi. Nie zawsze da się stwierdzić, co było pierwsze – choroba somatyczna wywołała zmianę zachowania, a może napięcie psychiczne przyczyniło się do zaistnienia zmian w parametrach życiowych pacjenta? Powoduje to, że pacjent, będąc w złej kondycji psychicznej, gorzej odpowiada na leczenie, m.in. ze względu na poziom stresu (i obecnego w związku z tym poziomu kortyzolu).

Trudniejsza jest także ocena samopoczucia pacjenta (i efektów prowadzonego leczenia), jeśli na jego zachowanie wpływa nie tylko występowanie problemów medycznych (np. bólu), ale także dyskomfort psychiczny (związany np. z: nieodpowiednimi warunkami środowiskowymi, niezapewnieniem niezbędnych zasobów, piramidy potrzeb czy nawet zachowaniami awersyjnymi opiekuna). Jak zatem określić, czy np. pies odmawia spacerów i zabawy z powodu bólu czy z powodu lęku? Czy kot oddaje mocz poza kuwetą, ponieważ nie akceptuje obecnej kuwety czy dlatego, że mikcja sprawia mu ból?

Pomocne w takich przypadkach jest przeprowadzenie wywiadu behawioralnego. W zależności od przyczyny konsultacji należy zapytać o zachowanie zwierzęcia towarzyszące danemu problemowi oraz kontekst sytuacyjny. Posługując się przykładem kota oddającego mocz poza kuwetą – warto ustalić, czy ma miejsce znakowanie, czy oddawanie moczu (może to nakierować na przyczynę), czy właściciel stosuje kary wobec zwierzęcia, czy coś zmieniło się istotnie w życiu zwierzęcia wraz z pojawieniem się problemu (np. zmiana mieszkania, remont, nowe zwierzęta lub ludzie w domu etc.) (2, 7). Pies odmawiający spacerów może poza problemami ortopedycznymi (np. arthirits) obawiać się napotkania na dworze konkretnych zwierząt, ludzi, obiektów (np. hałaśliwych – deskorolek, walizek, piłek, motocykli), odczuwać dyskomfort z powodu źle dobranych szelek lub obroży albo nieprawidłowego korzystania ze smyczy przez opiekuna (9).

To oczywiście tylko przykłady i wybrane pytania, które mogą naprowadzić klinicystę na źródło problemu. Podczas typowej wizyty nie zawsze jest wystarczająco dużo czasu, aby przeprowadzać obszerny wywiad behawioralny. Sytuację dodatkowo utrudnia fakt, że zazwyczaj właściciele nie są skorzy, aby od razu przyznać się do pewnych zachowań (np. karania zwierzęcia, stosowania kolczatek, dławików, obroży elektrycznych etc.) i uzyskanie pełnej informacji wymaga czasochłonnego i przemyślanego sposobu rozmowy. Pomocny w tym zakresie jest klarowny, wyraźny schemat konsultacji, który umożliwia świadome przechodzenie do kolejnych etapów, chroniąc przed błądzeniem i pominięciem ważnych kwestii.

Struktura konsultacji (z zachowaniem elastyczności adekwatnej do jej przebiegu) jest bardzo ważna w dobrej komunikacji (10). Jeśli klinicysta zauważa, że zachowanie lub wypowiedzi właściciela sugerują, że nie ma wystarczającej wiedzy o gatunku zwierzęcia, jego potrzebach czy sposobach szkolenia lub widoczne jest, że stan psychiczny pacjenta pozostawia wiele do życzenia – należy zasugerować skorzystanie z pomocy behawiorysty.

Nie są to jedyne sytuacje, gdy korzystna może okazać się pomoc tzw. psiego lub kociego psychologa. Problemy opiekuna z zapanowaniem nad zwierzęciem w gabinecie (i nie tylko) powinny skłonić klinicystę do zasugerowania właścicielowi konieczności zasięgnięcia pomocy specjalisty w tym zakresie. Najlepiej, jeśli lekarze sami zwracają uwagę na te kwestie już od pierwszych wizyt szczeniąt i kociąt w gabinetach. Wiadomo bowiem, że nietolerancja manipulacji przy zwierzęciu i towarzyszące temu reakcje obronne z czasem będą się nasilać, jeśli nie zostaną odpowiednio skorygowane. Przeprowadzanie wizyt medycznych ułatwić może trening kooperacyjny (inaczej nazywany treningiem medycznym; ang. bucket game/start buton behavior) (11).

Polega na wypracowaniu świadomej zgody ze strony zwierzęcia na ingerencję, którą chcemy przeprowadzić, np. dotknięcie łapy, przytrzymanie obroży, zajrzenie do ucha. Zwiększa to tolerancję na przećwiczone czynności, zaufanie do opiekuna i wpływa pozytywnie na pewność siebie zwierzęcia. Pomimo że w większości przypadków nie można liczyć na akceptację iniekcji lub innych nieprzyjemnych zabiegów, lepsza relacja między pupilem a opiekunem sprawi, że wizyta lekarska przebiegnie sprawniej, w większym komforcie obu stron i bez wywołania traumy (11). Dodatkowo warto wprowadzać elementy przyzwyczajenia zwierzęcia do wybranego ZLZ.

Zastosowanie w tym celu znajdują tzw. wizyty zapoznawcze/socjalizacyjne, podczas których następuje stopniowe odwrażliwianie i przeciwwarunkowanie na samą obecność w gabinecie (i moment wejścia do środka), wchodzenie na wagę, kontakt z personelem, a także nauka akceptacji pewnych manipulacji i współpracy z obecnymi ludźmi (ryc. 1) (8). Takie szkolenie powinno być prowadzone jak najszybciej, najlepiej już w okresie socjalizacji młodych zwierząt, z zachowaniem zasad bezpieczeństwa i ochrony przed szerzeniem chorób zakaźnych. Efekty sumiennej pracy treningowej to najczęściej: zwiększenie tolerancji na wykonywane zabiegi medyczne, przyzwalanie na wykonanie badania bez przesadnych reakcji obronnych, poprawienie relacji na linii opiekun – zwierzę, a także wzrost komfortu odbywania wizyt weterynaryjnych również u właściciela.