Niezakaźne i zakaźne czynniki ryzyka chorób układu oddechowego u cieląt

Choroby układu oddechowego stanowią coraz większe wyzwanie we współczesnej hodowli bydła – są ściśle związane z warunkami zoohigienicznymi panującymi w oborze, stresem oraz przemieszczaniem zwierząt. Wymienione czynniki niezakaźne sprzyjają spadkowi odporności, co może być przyczyną infekcji.

Problemy z prawidłowym funkcjonowaniem układu oddechowego występują u zwierząt niezależnie od rasy, masy ciała (20). Koszty związane z chorobami dróg oddechowych wynoszą w Europie, według szacunków, nawet pół miliarda euro rocznie i są związane z koniecznością podjęcia leczenia chorych sztuk, zdarzających się upadków, a także późniejszych strat związanych ze spowolnieniem tempa wzrostu czy zmniejszoną wydajnością mleczną u sztuk, które przeszły chorobę dróg oddechowych (1). Zapalenie płuc skutkuje zmniejszeniem ADG (średniego dziennego przyrostu) o 66 g tylko w pierwszym miesiącu życia. Tempo wzrostu ulega obniżeniu o około 8% u cieląt, które przeszły zapalenie płuc i o 29% u cieląt, u których wystąpiły naraz zapalenie płuc i biegunka (12). Na zakażenie najbardziej wrażliwe są młode cielęta, a zachorowania obserwuje się zarówno u tych urodzonych i przeznaczonych do odchowu w gospodarstwie, jak i u tych z zakupu.

Bydło ze wszystkich gatunków zwierząt gospodarskich jest szczególnie narażone na wystąpienie chorób układu oddechowego ze względu na cechy anatomiczno-fizjologiczne:

• niewystarczająca w stosunku do zapotrzebowania powierzchnia oddechowa płuc;
• wąska krtań i tchawica, co zwiększa częstotliwość oddechów, a co za tym idzie – wdychania szkodliwych cząstek;
• pęcherzyki płucne otoczone stosunkowo grubą tkanką łączną międzyzrazikową, zatopione w niej dość rzadkie naczynia włosowate nie przeprowadzające efektywnej wymiany gazowej;
• oskrzele tchawicze, których obecność sprzyja zwiększonej cyrkulacji gazów, pogarszając napowietrzenie (18).

Choroby układu oddechowego diagnozowane są najczęściej u cieląt ras mlecznych w wieku od 3.-4. tygodnia życia (w momencie wchodzenia w okres luki immunologicznej), u cieląt ras mięsnych – w okresie odsadzenia. Cielęta pochodzące z zakupu niejednokrotnie przebywają w zbyt licznych grupach, gdzie narażone są zarówno na czynniki zakaźne, jak i środowiskowe, które zostaną omówione w dalszej części.

Czynniki niezakaźne sprzyjające infekcjom układu oddechowego 

Na zdecydowaną większość aspektów mających wpływ na wystąpienie chorób układu oddechowego lekarz weterynarii nie ma bezpośredniego wpływu, co nie oznacza, że nie należy aktywnie współpracować z hodowcą i wspierać jego działań oraz edukować go w zakresie zapewnienia zwierzętom najlepszych warunków do odchowu. Spośród głównych czynników niezakaźnych, z którymi spotykamy się w oborach i cielętnikach, wymienić należy:

• nieprawidłowe odpojenie siarą,
• zachłyśnięcie,
• warunki zoohigieniczne panujące w oborze/cielętniku,
• stres,
• przemieszczanie i stłoczenie zwierząt,
• niewystarczającą bioasekurację.

Odpojenie siarą 

Jest to kluczowy (i nadal niedoceniany) czynnik pozwalający na utrzymanie zdrowia cieląt w pierwszych tygodniach życia. Z uwagi na brak transferu immunoglobulin w życiu płodowym cielęta są narażone na ich niedobór po urodzeniu. Siara jest jedynym źródłem odporności; ważne jest, aby – w miarę możliwości – poić cielęta siarą pochodzącą od krów z tego samego gospodarstwa – zawiera ona przeciwciała zorientowane na patogeny występujące w danej oborze, z którymi cielę zetknie się w pierwszej kolejności. Cielę o masie 45 kg powinno wypić minimum 4 kg siary dobrej jakości w pierwszych 8-12 godzinach życia (24); pierwsza dawka powinna być podana w ciągu maksymalnie 4 godzin od urodzenia. Najcenniejsza jest siara od krów właściwie żywionych w okresie zasuszenia i tuż po wycieleniu (uzupełnianie składników odżywczych), a także szczepionych przeciwko patogenom wywołującym zaburzenia w funkcjonowaniu układów oddechowego i pokarmowego.