Ektopasożyty bydła i trzody chlewnej

Kategorie much

Z uwagi na specyfikę rozwoju oraz występowanie, rodzinę tę klasyfikujemy w dwóch kategoriach: jako muchy domowe i pomieszczeń gospodarskich oraz muchy pastwiskowe. Pierwsze uzależnione są w swym rozwoju osobniczym od obecności substancji organicznej (obornik, gnojówka, kompost) i występują w obrębie i wokół zabudowań (9). Najbardziej pospolite w naszej strefie klimatycznej to Musca domestica i Stomoxys calcitrans. Muchy pastwiskowe z kolei składają jaja w świeżo wydalonym kale, który warunkuje rozwój larwalny. Muchy te przebywają cały czas na zwierzętach i osiągają znaczne zagęszczenie populacji na pastwiskach [np. Haematobia (Lyperosia) irritans, Musca autumnalis].

Oddziaływanie patogenne much należy rozpatrywać w dwóch aspektach. W przypadku rodziny Muscidae największe znaczenie kliniczne mają formy dojrzałe płciowo – imago. Muchy działają drażniąco na skórę i błony śluzowe, przenoszą wiele patogenów bakteryjnych i wirusowych, co szczególnie nasila się u gatunków krwiopijnych. Larwy, które rozwijają się w kale, tylko wyjątkowo mogą rozwijać się w ranach i błonach śluzowych stając się przyczyną muszyc (myiasis). Odmiennie w przypadku rodzin Calliphoridae i Sarcophagidae – larwy rozwijają się obligatoryjnie na błonach śluzowych, w ranach lub w uszkodzonej skórze. Są bezwzględnie przyczyną muszyc, powodując głębokie uszkodzenia tkanek.

Muchy domowe i pomieszczeń gospodarskich

Najczęstszym gatunkiem wśród tej kategorii jest Musca domestica – mucha domowa (mucha tyfusowa). Posiada ona aparat gębowy liżąco-ssący. Jej rozwój uzależniony jest od temperatury (12-35°C) i wilgotności. W warunkach optymalnych trwa poniżej 1 tygodnia, w mniej sprzyjających wydłuża się do 4 tygodni. Imago są aktywne w temperaturze powyżej 14°C, przeżywają 1-2 miesiące, składając w tym czasie 500-2000 jaj. W ciągu roku rozwija się 6-9 generacji much. Formą zimującą są z reguły larwy, a imago tylko wyjątkowo może przezimować w stanie anabiozy (w zamkniętych pomieszczeniach). Muchy mogą latać w promieniu kilku kilometrów od miejsca wylęgu. Zwabia je zapach gnijącego mięsa i innych rozkładających się substancji pokarmowych. Dostanie się larw muchy domowej do ran, a także otworów naturalnych ciała, prowadzi do fakultatywnej muszycy (myiasis).

Z epidemiologicznego punktu widzenia mucha jest przenosicielem mechanicznym wielu czynników chorobotwórczych. Przenosi zarazki duru brzusznego, durów rzekomych, czerwonki bakteryjnej i pełzakowej, gruźlicy, cholery oraz cysty pierwotniaków i jaja niektórych nicieni. Równie często wśród much oborowych stwierdzana jest także Stomoxys calcitrans – bolimuszka (mucha stajenna). Od innych much odróżniają ją stercząca do przodu kłujka (proboscis) oraz kłująco-ssący aparat gębowy. Rozwój dłuższy niż u innych gatunków, trwa od 3-7 tygodni, z przepoczwarzeniem w temperaturze powyżej 27°C (z tego powodu liczniej występuje jesienią). Imago żyje 2-10 tygodni. Samica składa w tym czasie do 800 jaj i żywi się krwią koni, bydła i innych zwierząt oraz człowieka, atakując przeważnie na wolnym powietrzu.

Bolimuszki w większej liczebności stają się bardzo dokuczliwe, powodując bolesne ukłucia (stąd jej nazwa), a najchętniej pasożytują na obwodowych odcinkach kończyn – pęcinach, nadpęciu, podramieniu, łopatkach i brzuchu. Z tych miejsc nie mogą zostać spędzone przez oganiające się ogonem i głową zwierzęta.

Muchy pastwiskowe

W tej grupie najbardziej znana jest Haematobia (Lyperosia) irritans – ang. horn fly („mucha rogów”). Mała (3-4 mm długości), krwiopijna mucha podobna do bolimuszki. Lokalizuje się na grzbiecie, łopatkach i bokach zwierząt, ssąc krew 20-40 razy w ciągu doby. Przebywa cały czas na żywicielu, z przerwami na złożenie jaj w świeżo wydalonym kale. Jaja składa w skupiskach po 20-30 sztuk. Na jednym zwierzęciu może się lokalizować jednocześnie od 200-500 much. Całkowity rozwój w optymalnych warunkach trwa 3 tygodnie, a w ciągu roku rozwija się do 4 generacji. Zimuje w formie poczwarki w ziemi lub kale. Kiedy temperatura otoczenia spada poniżej 20°C, owady gromadzą się u podstawy rogów, stąd pochodzi angielska nazwa muchy. Masowe inwazje wpływają bezpośrednio na stan skóry – występują wybroczyny, obrzęk, bolesność oraz utrata krwi (również obniżenie mleczności, nawet do 15%). Muchy te mogą być wektorami wielu chorób wirusowych i bakteryjnych.

Do much pastwiskowych należy także Musca autumnalis – mucha oczna, twarzowa (ang. face fly). Jest podobna do muchy domowej, długości 5-8 mm z żółto-szarymi skrzydłami. Aparat gębowy liżąco-ssący. Żywi się proteinami błon śluzowych oraz kropelkami krwi pozostałymi po innych owadach. Lokalizuje się w okolicy nosa, oczu i jamy gębowej. Jednorazowo stwierdzano inwazje do 900 much na zwierzęciu. Aktywne są w temperaturze powyżej 11°C. Jaja składane są do świeżego kału, gdzie następuje rozwój larw. Przepoczwarzenie ma miejsce w glebie. Całkowity rozwój w optymalnych warunkach wynosi jedynie 10 dni. Jest żywicielem pośrednim dla nicieni Thelazia spp. i Parafilaria spp. oraz wektorem wielu chorób bakteryjnych i wirusowych.